Still urgent and necessary. ( )

I don’t think I’ve read a better argument for America to put the project to end systemic racism at the top of the political agenda.

There would be no better signpost to the world that America has guts to lead after all.

America didn’t create slavery, and it sure didn’t create bigotry toward blacks, but when these institutions landed on American shores they surely poisoned the social experiment that came to be known as the United States of America.

Perhaps someone somewhere has suggested that Brown v. Board of Education was a sop to black Americans to make them and Africans believe that America and not the Soviet Union backed in their liberation, but I had not read that interpretation until I read it in this book.

I also see why this book very much weighed on Barak Obama’s mind with the release of the first volume of his Presidential memoirs.

He stood at the very pinnacle of American political life and proved unable to move the needle even a millimeter closer to the goal of a post-racial America.

He understood the symbolism of his election, but then it was down to work in what is surely the least manageable government on the planet. ( )

a short and powerful memoir on the state of American race relations and its religious, political, and social ties that stands as a harsh truth today. love baldwin's writing style and vivid imagery ( )

Among the most important works of the 20th century and a text that does much to explain the point where we are now. Baldwin pulls back the veneer from the mythologies of American history and Christian nationalism to show the rot underneath. Necessary medicine. ( )

Niet door water maar door vuur is een boek van de Amerikaanse schrijver James Baldwin (1924-1897) met twee essays over rassenrelaties. Het eerste essay is feitelijk een brief aan zijn vijftienjarige neef James, de zoon van zijn broer. Het zijn krachtige teksten die ook nu nog een hoog actualiteitsgehalte hebben.

Het voorwoord is geschreven door de Surinaams-Nederlandse antropologe Gloria Wekker. Zij doet dit ook in de vorm van een brief aan haar nicht en geeft het belang aan van het werk van Baldwin;

De laatste paar jaar is Baldwin weer helemaal terug in de belangstelling in de VS en ook internationaal. Er zijn verschillende beangstigende ontwikkelingen die mensen weer naar zijn werk doen grijpen, voor troost, voor advies, voor inspiratie. De nooit eindigende reeks moorden op vooral jonge zwarte mannen door de Amerikaanse politie bijvoorbeeld, waar de beweging Black Lives Matter zich tegen verzet.

Ook in Nederland is het een actueel thema, zo stelt Wekker, gezien het slavernijverleden en de manier waarop hiermee omgegaan wordt. De kwestie over de onlangs gemaakte excuses voor het slavernijverleden onderstreept dit.

Baldwin schrijft aan zijn neef wat het betekent om als zwarte op te groeien in een witte maatschappij. De termen ‘zwart’ en ‘wit’ worden ook zo gebruikt in het boek en daar kom ik nog op terug. Baldwin vertelt zijn neef dat er nog lang geen gelijkheid is, ondanks het feit dat de slavernij honderd jaar geleden is afgeschaft. Hij waarschuwt voor de werkelijkheid die er schuilgaat achter termen als ‘acceptatie’ en ‘integratie’;

Er is geen enkele reden waarom jij zou moeten proberen net zo te worden als de witte, en er is geen enkele grond voor hun hooghartige aanname dat zij jóú zouden moeten accepteren. Het ergste is namelijk, beste jongen, dat jij hén moet accepteren. En dat meen ik bloedserieus. Jij moet hen accepteren, en wel met liefde. Want dat is de enige hoop voor deze onwetenden. In feite zitten ze nog steeds gevangen in een geschiedenis die ze niet begrijpen. En pas als ze die begrijpen, kunnen ze eruit bevrijd worden.

Het is een sterke passage in de vrij korte brief. Het essay dat er op volgt met de titel Aan de voet van het kruis is langer en Baldwin noemt het een ‘brief uit de regionen van mijn geest.’

Hierin vertelt Baldwin over zijn jeugd en hoe moeilijk het was om op te groeien in Harlem, New York. Iedereen zocht een weg eruit en sommigen vonden het in drank, drugs en de criminaliteit. Baldwin vluchtte in het geloof en werd zelfs voorganger in de kerk. Toch brokkelt dat geloof af en ook gesprekken met de Nation of Islam brengen geen oplossing, hij vindt ze te radicaal.

Baldwin zet wel voortdurend vraagtekens bij wat de beschaafde en christelijke wereld nu inhoudt. Zwarten werden lang gezien als onbeschaafd en witten als beschaafd terwijl de Tweede Wereldoorlog toch een heel ander verhaal liet zien. Hij slaat de witte Amerikanen om de oren met hun eigen hypocrisie;

De Amerikaanse zwarte heeft het grote voordeel dat hij nooit geloof heeft gehecht aan de verzameling mythen waaraan de witte Amerikanen zich vastklampen: dat hun voorvaderen allemaal vrijheidslievende helden waren, dat zij geboren zijn in het geweldigste land dat de wereld ooit heeft gekend…Ze waren over het algemeen geneigd om de witten…te zien als lichtelijk gestoorde slachtoffers van hun eigen hersenspoeling.

Het is taal die er niet om liegt maar het dient om de raciale verhoudingen duidelijk te maken in de Verenigde Staten (en daarbuiten ook trouwens). Baldwin haalt zelfs de muziek aan als hij duidt waar Sister Rosetta Tharpe of Big Bill Broonzy over zingen als zij hun blues ten gehore brengen (een beetje jammer dat de zanger Big Bill Broozy wordt genoemd). Dat gaat verder dan de folklore waar de witten het vaak voor houden.

Het is een sterk betoog waarin een opvallend nawoord staat van de vertaler Harm Damsma. Dat gaat over het gebruik van de termen ‘zwarte’ en ‘witte’ in het boek. Baldwin zelf gebruikte de term ‘Negro’ in zijn verhalen en dat was een woord waar toen geen negatieve betekenis aan vast zat. Martin Luther King gebruikte het bijvoorbeeld ook in zijn beroemde toespraak uit 1963. Damsma heeft dat woord vertaald in het woord ‘neger’, wat ook in de Nederlandse literatuur gangbaar was. Maar soms wordt een vertaler gepasseerd;

Tot mijn spijt, en tegen mijn zin, zijn op last van de uitgever de woorden ‘neger’ en ‘blanke’ echter uit mijn tekst verwijderd en vervangen door de thans vigerend politiek correcte termen ‘wit’ en ‘zwart’. De uitgeverij vreest namelijk – en allicht op goede gronden – dat met name jongere lezers van nu aanstoot zullen nemen aan de termen ‘neger’ en ‘blanke’, simpelweg omdat zij geen besef hebben van het tijdsargument.

Alsnog netjes om de vertaler zo aan het woord te laten aan het einde van een nog steeds actueel boek.

Vertaling Harm Damsma ( )