Boudewijn Büch heeft veel voor en aan Goethe gedaan. Zijn tv-programma’s over Goethe in Weimar en over Goethes reizen doorheen een deel van Europa, zijn door zijn enthousiasmerende en begeesterende inslag wellicht bij velen blijven hangen. Ook bij mij. En zo stond Weimar al vele jaren op mijn lijst van te bezoeken plaatsen. Tot dit jaar dan.
Nu wist Büch zijn publiek wel aan zich te binden met zijn uitgebreide kennis over Goethe, en het te vermaken met heel wat anekdotes over diens ondernemingen, reizen en liefdes. Hij maakte er ook geen geheim van dat Goethe hem meermaals doorheen een depressieve episode in zijn leven heeft geholpen. Maar hoe dan, dat werd niet meteen duidelijk en riep daarom wel vragen op die ik minstens ten dele toch in deze biografie heb zien beantwoord worden. Ook liet Büch nooit na te beklemtonen dat er nog zo en zoveel meer over Goethe te vertellen viel. En ook dat is waarom ik mij ook aan deze biografie door Safranski heb gezet.
De ondertitel van het boek -kunstwerk van het leven- maakt duidelijk dat het Safranski niet zozeer ging om een chronologische vertelling over het leven en de wederwaardigheden van Goethe gaat, maar veeleer om de beschrijving van een leven dat van meet af aan gevuld is geweest door een aandrift naar het opdoen maar ook creëren van kennis, kunst en cultuur. Inderdaad een homo universalis.
Dat Safranski noch afbeeldingen noch kaarten in zijn biografie heeft opgenomen, mag als een minpunt worden beschouwd. Maar omdat ik alle Goethe-afleveringen van Büch meermaals heb bekeken en zelf in Weimar en omstreken was, heb ik dat toch niet als een hindernis ervaren. Enkele beroemde portretten van Goethe zijn al wat gemeengoed geworden; en van enkele minder bekende schetsen van of over Goethe vind je op internet vlug een afbeelding. Dus niet getreurd om het ontbreken van afbeeldingen.
Safranski schrijft met enige afstand over Goethe zodat deze biografie nergens de weg van een hagiografie op gaat maar genoeg ruimte laat voor kritische noten. Want natuurlijk, wanneer je van naderbij kennis maakt met het werk van iemand met het statuur van een Goethe, dan kom je makkelijk terecht bij verwondering over hoe actueel diens werk heden ten dage wel niet is. Of je gaat ertoe neigen om te denken dat wat momenteel van theorieën over literatuur, cultuur maar ook over psychologie gangbaar is, al in oorsprong aanwezig was in dat oude werk. Zit je dan per se verkeerd? Of komen we doorheen de eeuwen, zij het langs verschillende wegen, telkens weer uit bij een steeds meer uitgekristalliseerd geheel van inzichten rond hoe de mens, de natuur en de wereld in elkaar zitten? Ik weet alleszins dat ik doorheen de lectuur van deze biografie nota’s ben beginnen nemen om een aantal van die gedachten, vragen, inzichten of twijfels wat langer bij te kunnen houden om er later verder over te kunnen nadenken. En dat maakt dit zo’n prima biografie: kunnen lezen over een leven dat heel wat biedt om het leven van vele anderen te helpen verrijken en te laten groeien. ( )

Solid, rather than excellent, but Safranski has a moderate enough tone that it's possible to enter the book quite skeptical about Goethe (as I did), and to exit it being still quite skeptical, but much better informed. I read this more or less at the same time as Mann's 'Joseph' novels, and it's hard to think that Mann didn't base the character of Joseph--luminously irritating--on Goethe as Safranski paints him.
( )

Johann Wolfgang Goethe (1749-1832) wordt alom beschouwd als een van de grootste Duitse literaire personen: dichter, roman- en toneelschrijver, criticus, jurist, wetenschapper en politicus. Misschien wel de laatste homo universalis, even klassiek als Shakespeare en Dante. Goethe. Kunstwerk van het leven is niet de eerste biografie van Goethe maar het is zeker de meest gezaghebbende. Rüdiger Safranski is een van de grootste biografen van onze tijd en zijn ongeëvenaarde kennis van en fascinatie met zijn onderwerp zijn al gebleken uit zijn beroemde biografie van Schiller en zijn portret van de vriendschap tussen Schiller en Goethe. Hij baseert zich zo veel mogelijk op de primaire bronnen: het werk zelf, brieven en dagboeken, getuigenissen van tijdgenoten. Het uitzonderlijk rijke leven van Goethe wordt door Safranski op magistrale wijze verbeeld.
Recensie(s)
Met de ondertitel van deze prachtige biografie benadrukt Safranski dat Goethe niet alleen een groot schrijver, wetenschapper en diplomaat was, maar ook een meester in levenskunst. Diens nieuwsgierigheid, waardoor hij op zoveel terreinen kon uitblinken, etaleerde hij ook in het dagelijks leven en in de omgang met tijdgenoten. Safranski baseerde zich uitsluitend op primaire bronnen: brieven, geschriften en werken van Goethe zelf en van tijdgenoten. Hij toont zich een groot bewonderaar, maar benadert hem kritisch. Safranski schrijft bovendien boeiend, pregnant en helder. Naast de biografie bevat het boek scherpzinnige analyses van Goethe’s toneelwerken, romans en wetenschappelijke publicaties. Bijzonder aangenaam is dat Safranski citaten van Goethe cursiveert en die van anderen tussen aanhalingstekens plaatst. Dat bevordert voor de lezer het tempo en neemt hem gemakkelijk mee in Goethes gedachtewereld. Alle citaten zijn in het Nederlands en berijmd als het origineel dat ook is. Het boek bevat een kroniek en een register. Een klein gemis is het ontbreken van illustraties.

Safranski is an old hand at writing biographies about great Germans and this book about Goethe is a joy to read. The author's main interest are Goethe's work and his relations with his peers. His copious affairs and travels are reported rather quickly if at all. Safranski is also keen in presenting the not so attractive side of Goethe as a bully, such as when he nailed the (bad) work of a colleague to a tree. A petty and mean public "crucification" of a minor writer by the bullying shooting star of German literature. Goethe always cared about his personal power and glory - quite a contrast to the idealistic Schiller. No wonder Goethe admired Napoleon greatly. One ghastly episode has Goethe fondling the skull of Schiller who died much too young.

As Safranski isn't a young man himself, Goethe as an old man is a major focus of the biography. His ailing and decline are quite drastically told. No "more light" but intense pain and a ghastly struggle at the end when Death finally defeated the near immortal Goethe who outlived his much younger wife, his son, his duke and almost anyone else. Born in 1749, Goethe lived to 1832 - through the style periods of baroque/rococo, the classic era and Biedermeier. Safranski's presentation of many of Goethe's lesser works shows that he was at his best when some personal crisis triggered deeper involvement in a work whereas he churned out many now justly almost forgotten works over the years in regular production mode. ( )