Michael Tanner (2) (1935–2024)

Dit boek behoort tot de Trouw-serie over de grote filosofen, een prachtig initiatief om Nederland op te voeden. Belangrijk om te vermelden is dat dit boek niet geschreven is voor dit doeleinde. Het is een ouder boek, uit 1994, geschreven door Nietzsche-kenner Micheal Tanner. Dit is belangrijk, omdat de toon erg academisch is en Tanner ook zekere filosofische voorkennis lijkt te veronderstellen. Dit is geen probleem, en ik denk dat iedereen met wat googlen het gehele boek moet kunnen begrijpen, maar het is wel een kwestie van de verwachtingen aanpassen, voor de mensen die dit boekje nog niet gelezen hebben. Ik zal hier onder een korte bespreking geven van dit boek, zodat Trouw-lezers kunnen bepalen of ze het de moeite waard vinden hun kostbare tijd te besteden aan het lezen van dit non-fictie boek.

Persoonlijk ben ik erg blij dat ik dit boek gelezen heb. Enkele jaren geleden las ik 'Aldus sprak Zarathustra', en dit boek heeft diepe indruk op mij gemaakt. Ik heb echter nooit andere interpretaties bekeken en moest het hebben van mijn eigen conclusies die ik op basis van de soms raadselachtige profetieën trok. Tanner laat in dit boek vooral zien wat voor een persoon Nietzsche was. Een persoon, die door twijfel verscheurd werd - en dit toont zich ook in zijn werk. Tanner merkt terecht op dat er veel (schijnbare) tegenstrijdigheden in het werk van Nietzsche zitten, die onder andere de moeite tonen die Nietzsche met zijn eigen gedachten had. Een voorbeeld hiervan is het verzet van Zarathustra tegen systematische benaderingen van 'de Waarheid', maar het blijft onduidelijk hoe hij zijn eigen 'waarheden' wil laten gelden zonder systeem dat men kan hanteren. Tanner schroomt niet om deze 'zwakheden' in het werk van Nietzsche aan het licht te brengen, en te verklaren en ook te plaatsen. Dit maakt dat we hem als gids door het gedachtegoed van Nietzsche durven te vertrouwen.

Dit is een postief aspect aan het boek. Micheal Tanner kent zijn feiten duidelijk en heeft ook diep inzicht in wat Nietzsche dreef. Dat is tegelijkertijd ook het probleem van het boek. Iemand die tot over zijn schouders in de materie gedoken zit, vergeet soms dat wij als lezer mogelijk nog niets van Nietzsche gelezen hebben. Hiermee wordt het doel van het boek onduidelijk. Het is te algemeen voor mede-Nietzsche kenners, maar meteen al te diep voor niet-Nietzsche-kenners. Er is geen inleiding die kort aangeeft wat de belangrijkste gedachtes van Nietzsche waren, het boek begint meteen met een grondige behandeling van zijn werk over tragedies. Hiermee voelt het boek soms als een 'Nietzsche-catalogus' die al zijn werken afgaat en rap vertelt welk idee we ongeveer waar kunnen vinden, zonder dit idee op zichzelf goed uit te leggen. Alleen bij Zarathustra doet Tanner dit wel. Echter heb ik ook ambigue gevoelens over dit gedeelte. Hoewel hij grondig stil staat bij het belang van het werk, ontkent hij dit belang tegelijkertijd. Het is alsof hij wil aangeven dat hij Nietzsche beter kent en waardeert dan de filosofische amateurs die alleen zijn bekendste werk hebben gelezen, en zich daarom hiertegen afzet - zonder erg duidelijk argumenten, naar mijn smaak. Het doet me denken aan de venijnige opmerkingen die soms tijdens college's Psychologie gemaakt worden jegens Freud. Juist omdat hij zo verbonden lijkt met psychologie, wil men aangeven dat de psychologie 'heus wel meer is dan alleen een sofa' en zich daarom extra hard tegen dat beeld afzet. Dit vind ik kinderachtig en niet passend in een boek zoals dit.

Een laatst negatief punt aan de schrijfstijl van Tanner vind ik zijn vaak compleet willekeurige, onnodige en persoonlijke uitspraken over andere filosofen. Het boek is niet geheel objectief, in die zin dat Tanner aangeeft wanneer hij zijn eigen mening verkondigt over sommige ideeën van Nietzsche. Echter, ik neem het hem met name kwalijk dat hij tussen neus lippen door 'Kritiek der Praktische Rede' van Immanuel Kant 'de grootste teleurstelling in de geschiedenis van de filosofie' noemt. En vervolgens gewoon weer doorgaat met zijn betoog over iets heel anders. Waarom vindt hij dit? Waarom vermeldt hij dit? Wat doet dit er toe? Het is een compleet overbodige en onwichtige uitspraak. Een dermate belangrijk werk voor de filosofie verwerpen zonder argumenten en in één zin, dat is nogal een provocatie.

Samenvattend, het boek heeft mij weer erg aan het denken gezet over Nietzsche's filosofie. Het geeft hier en daar wat diepe inzichten in de persoon die Nietzsche was en hoe dit zijn schrijven beïnvloedde. Voor de rest gaat het boek te snel om wezenlijk begrip te generen in de ideeën die Nietzsche had. Het slaat sommige basiskennis over Nietzsche over, en blijft soms juist te veel op de oppervlakte drijven. Het is een boek dat aanzet om verder te lezen, maar niet een boek dat op zichzelf genoeg informatie biedt om de honger van de geest te stillen.
… (mere)

I felt that as an introduction, this book could have done with a biographical sketch - there were lots of references to Neitzsche's sufferings without it being at all clear to me what happened. I know he suffered from mental illness at the end of his life but I didn't get the impression that was what was being referred to.

My impression from this book is that Nietzsche was fond of coining clever phrases but it probably doesn't do to press him too closely as to what he actually meant by them. The author seems to recommend reading Nietzche's works quickly to get a general overview and then dip in here and there to admire particular passages without trying to get them to make a coherent whole. In which case one can't complain, as the author does, that many of those who took him as an inspiration got him wrong.… (mere)