Margot Leerink

Er ligt een schat aan bijzondere kunstwerken in de kleinere musea in Nederland : schilderijen natuurlijk, maar ook Delfts aardewerk, porselein, zilver, meubelen, noem maar op. De grote musea zoals het Rijksmuseum en het Van Gogh Museum hebben de capaciteit en het financiële vermogen om deze collecties in boekvorm of via hun website te publiceren. Voor de kleinere musea ligt dat vaak een stuk ingewikkelder, aangezien zij eenvoudigweg de middelen daartoe niet hebben. Het mag daarom een klein wonder worden genoemd dat het Elisabeth Weeshuis Museum te Culemborg, gesteund door enkele fondsen waaronder het Ekkart Fonds van de Vereniging Rembrandt, onlangs een catalogus heeft uitgebracht waarin de bijzondere schilderijencollectie in beheer bij dit museum is gepubliceerd. In het boek In Culemborg verzameld : Schilderkunst uit kasteel en weeshuis (1500-1800), dat geschreven werd door kunsthistorica Margot Leerink (1992), wordt in 27 entries het gehele bezit van het museum beschreven, voorafgegaan door een drietal inleidingen op de collectie. In het eerste hoofdstuk wordt de geschiedenis van het weeshuis beschreven, en de weinige schilderijen die ooit voor deze instelling zijn gemaakt. Daarna volgt een hoofdstuk van de hand van Lysanne Versteegh over de indeling van het verdwenen grafelijk kasteel in Culemborg. Aan de hand van boedelinventarissen geeft Versteegh ons een indruk van de indeling van dit in de achttiende-eeuw afgebroken gebouw. Tot slot geeft Leerink in de laatste inleiding een overzicht van de grafelijke schilderijenverzamelingen, zowel in Culemborg als in het huis van de graven in Den Haag. Hier wordt onder meer duidelijk dat het karakter van de beide verzamelingen op locatie verschilt : in Culemborg vooral voorouder- en vorstelijke portretten, en in Den Haag een meer op de hofcultuur geënte collectie, in de vorm van historieschilderijen. Het Culemborgse deel bevatte bovendien meerdere voorbeelden van een bijzonder type schilderij, waarin de overledene op diens doodsbed is afgebeeld : het doodsbedportret. De graven van Culemborg bezaten een kleine reeks van dit soort schilderijen, waarvan er thans nog twee in het museum aanwezig zijn, uniek voor Nederland.
Het catalogusdeel bevat, zoals gezegd, 27 entries waarin de gehele collectie schilderijen die in het museum aanwezig is, wordt beschreven. Naast een toelichting op het schilderij worden restauraties, de herkomst, literatuur en zelfs biografische gegevens van de afgebeelde personen vermeld. Illustraties van de besproken schilderijen worden afgewisseld met detailopnames en steunafbeeldingen. Na de Engelstalige summary volgen dan nog een aantal bijlagen, waarin onder meer inventarissen van het weeshuis, het kasteel te Culemborg en de grafelijke residentie te Den Haag zijn opgenomen. Zeer interessant als bronnenmateriaal zijn de rekeningen voor schilderijen, die in vrijwel alle gevallen rechtstreeks met de schilders werden afgehandeld.
Toch nog een puntje van kritiek : helaas wordt in de catalogus geen aandacht besteed aan de schilderijlijsten. Dat is te betreuren, want tijdens een bezoek aan het museum ten behoeve van deze recensie viel op dat een aantal schilderijen voorzien is van een of twee zogenaamde ophangogen van hout, waarmee de werken in het verleden aan de muur konden worden bevestigd. Aangezien dit soort ophangogen zeldzaam zijn, had op zijn minst een vermelding van het type lijst met eventueel aanwezig ophangoog, en wellicht een korte beschrijving ervan een mooie aanvulling geweest op deze verder voorbeeldige catalogus.… (mere)